Voor ons, Oekraïners, is Europa een ideaal

We zeggen vaak dat er ‘twee Oekraïne s’ zijn en hebben het er dan over hoe (on)verenigbaar die twee zijn, hoe de liefde ze naar elkaar toe trekt en het wederzijds wantrouwen ze dan weer uit elkaar drijft. Maar we signaleren veel minder vaak dat Europa ook twee gezichten heeft, die verschillende kanten op kijken en elkaar slechts zo nu en dan zien.

Euromaidan, 23 December 2013. Photo:Nick Andros/Shutterstock.com. Source:Shutterstock.com

Er is het Europa dat een min of meer emotieloos gezicht
van regels en voorschriften laat zien. Dit Europa
eindigt ergens langs de grens tussen Duitsland en Polen.
Daar overheerst een soort Euro-protestantisme,
dat zijn geloof in de Europese beschaving heeft verloren,
maar zijn gevoel voor moraliteit heeft behouden.
De Europese gedachte is veranderd in een serie regels
en een verzameling institutionele procedures.
Waar geen geloof meer is, krijgen regels de overhand.

Het andere Europa is spontaan en emotioneel. Het
is het Europa van het geloof, het Jonge Europa, dat
voornamelijk bestaat uit de landen van het voormalige
socialistische blok. Voor de mensen die in deze landen
wonen is Europa nog steeds een visioen, een ideaal,
een utopie. Zij geloven in Europa, maar negeren heel
vaak haar regels. Voor hen is Europa een soort mystieke
extase, waarin zij de wettelijke normen kunnen loslaten.
Tegenover het Euro-katholicisme en de Euro-orthodoxie
zijn zij vervuld van geloof en bereid om voor
Europa te sterven, maar niet altijd om ervoor te leven.
Voor hen zijn de regels te triviaal om zich ermee bezig
te houden.

Wij Oekraïners, wij zijn dat andere Europa.

Al wat is overgebleven van het geloof dat de westerse
Europeanen – de Euro-protestanten – ooit hadden
in de absolute waarde van Europa is een reeks regels
en voorschriften. Daarom vinden zij het moeilijk om
ons te begrijpen. Zij kunnen het belang niet doorgronden
van het zwaaien met Europese vlaggen te midden
van verhalen over de Oekraïense gloriedagen, het
vuur van de revolutie en nationalistische slogans.

Zij begrijpen wel het een en ander van onze protesten,
maar slagen er niet in tot de kern ervan door te
dringen: voor ons is Europa emotie. Het is een ver weg
gelegen ideaal waar we geloof aan hechten, een godin
waarmee we ons willen verenigen, en niet een reeks
regels waar de hogepriester van een afwezige godheid
ons naar wil laten leven.

Europa is ook een lichtje aan het einde van een tunnel.
Wanneer heb je zo’n lichtje nodig? Alleen als het
overal om je heen stikdonker is. (…)

Van de Tsjechische schrijver Milan Kundera verscheen
in 1983 het bekende essay The stolen West, or
th e tragedy of central Europe ( ‘Het gestolen Westen, of de tragedie van Midden-Europa’). Daarin biedt hij een
bondige beschrijving van Midden-Europa als een “ge –
condenseerde versie van Europa zelf”, die een “maximale
diversiteit omvat binnen een minimale hoeveelheid
ruimte”. Kundera beweerde ook dat deze regio
het “gestolen Westen” vormde: “politiek in het Oosten
gele gen”, maar “cultureel” in het Westen.

Dankzij Kundera werd Europa zich bewust van het
soort ideeën dat later de economische en politieke integratie
van de landen van het socialistische blok in
het Europese project zou gaan rechtvaardigen.
Deze ideeën waren zowel simpel als aantrekkelijk:
er zijn bepaalde samenlevingen die in het Oosten lijken
te liggen, terwijl ze feitelijk deel uitmaken van het
Westen. Zij zijn ‘ge stolen’ en moeten terugkeren naar
hun rechtmatige plek. Dit proces wordt zo een soort
geopolitieke schadeloosstelling. (…)

Het idee van het ‘gestolen Westen’ kan voor Midden-
Europa bevrijdend zijn geweest, voor het verder naar
het oosten gelegen Europa was het desastreus. In
plaats van de muur tussen oost en west af te breken,
werd die muur alleen maar verder naar het oosten
verschoven. Het idee had gebruikt moeten worden om
overal het totalitarisme te bestrijden, maar plaatste
dat daarentegen geografisch in de territoria van de
voormalige Sovjet-Unie, waardoor onze Oost-Europese
landen permanent werden ‘ver vloekt’. (…).

De Europese gedachte kan niet eenvoudigweg
tot iets nationaals worden gereduceerd.
Integendeel, de nationale gedachte moet
worden opgetrokken naar het Europese niveau.
We moeten zelfs nog verder gaan: het Europese
idee moet worden opgetrokken naar een mondiaal niveau.
De gebeurtenissen die zich nu voltrekken in
Oekraïne moeten in de Europese Unie tot het besef leiden
dat zij een mondiale missie heeft, één die eerst op
het Europese continent in zijn geheel ten uitvoer moet
worden gebracht.

We moeten nu veel hoger mikken dan louter het
protesteren tegen (de invloed van) het Kremlin. We
moeten de Europese gedachte niet alleen maar gebruiken
om onze versleten nationalistische slogans te
versterken. We moeten verder gaan – we moeten gaan
beseffen dat onze beweging van vandaag deel uitmaakt
van de wereldgeschiedenis, van de evolutie van
Europa zelf.

We laten op het Maidanplein niet alleen onze kracht
zien tegenover onze autoriteiten en die in het Kremlin;
we openen ook een nieuwe wereld voor andere
Europeanen. We laten ze zien dat de Europese gedachte
zich uitstrekt tot ver voorbij de formele grenzen
van de Europese Unie – net zoals dat het geval was
halverwege de jaren zeventig, toen het Europa van
destijds naar het gebied van de Middellandse Zee begon
te kijken, of halverwege de jaren tachtig, toen het
zich voor het eerst bewust werd van het bestaan van
het ‘gestolen Westen’.

Dankzij de gebeurtenissen in Oekraïne moet Europa
nu op een bredere mondiale schaal nadenken dan in
het verleden. Europa wordt steeds meer een wereldmacht
naarmate zich er steeds meer landen en naties
bij aansluiten. Het Europa van het geloof en het Europa
van de regels hebben elkaar nodig. Geloof zonder
regels leidt tot anarchie, maar regels zonder geloof
verwoesten de ziel.